Wijze lessen voor het ontwikkelen, kiezen en gebruiken van leermiddelen in het leerplichtonderwijs

Hoe kies je als leraar, vakwerkgroep of schoolteam een lesmethode? Waarmee houd je rekening bij het ontwikkelen van een leermiddel? Hoe gebruik je het leerboek op een doordachte manier in je klaspraktijk? Er is weinig onderzoek voorhanden en er zijn nauwelijks gereedschappen om een uitspraak te doen over de kwaliteit van leermiddelen in Vlaanderen en Nederland. Vaak worden keuzes gemaakt op basis van losse meningen en ervaringen of soms, zelfs, op hoe aantrekkelijk het leermiddel is vormgegeven. Ook woedt het leermiddelendebat in alle hevigheid. De huidige leermiddelen worden in dat debat door sommigen naar voren geschoven als één van de hoofdoorzaken van de dalende onderwijskwaliteit.   

Om aan deze en andere vragen een onderzoeksgebaseerde bijdrage te leveren, liep de afgelopen maanden binnen het Expertisecentrum voor Effectief leren van de Thomas More hogeschool het project Wijze lessen voor het ontwikkelen, kiezen en gebruiken van leermiddelen in het leerplichtonderwijs, in opdracht van de Vlaamse Overheid. Dit onderzoeksproject werd uitgevoerd in het kader van de O&O oproep Essentiële kenmerken van kwaliteitsvolle leermiddelen in het Vlaamse onderwijs: identificatie en praktijkgerichte vertaling. 

Er werden drie producten ontwikkeld die de nodige omkadering bieden om op een optimale wijze het kwaliteitskader te gebruiken:   

• kwaliteitskader,
• handleiding,
• kwaliteitskaarten,

Het kwaliteitskader vormt de kern. Het bevat 14 criteria die peilen naar effectieve didactische componenten die in leermiddelen kunnen worden ingebouwd. Bij elk criterium wordt aangegeven waarom dit criterium belangrijk is om op te nemen in een leermiddel. Daarnaast worden ook beknopt een aantal voorbeelden gegeven van hoe u dit criterium kan herkennen in een leermiddel en hoe ermee aan de slag kan gegaan worden in de klaspraktijk.  

Het kader wordt vergezeld van een handleiding. De handleiding biedt de nodige info om het kwaliteitskader doordacht te kunnen gebruiken. Het is zinvol om de inleiding van deze handleiding vooraf door te nemen. Hierin wordt namelijk de focus van het kwaliteitskader afgebakend, er worden een aantal belangrijke aannames verduidelijkt (o.a. de cruciale rol van de leraar in het gebruik van een leermiddel) en er wordt ingegaan op het gebruik van het kader. Daarnaast bevat de handleiding per criterium extra verduidelijking, concrete voorbeelden en praktische tips voor de klaspraktijk die u modulair ter hand kan nemen.  

De criteria van het kwaliteitskader worden op een zeer praktisch bruikbare manier ter beschikking gesteld via kwaliteitskaarten. Elke kwaliteitskaart bevat één criterium. De kwaliteitskaarten laten de gebruikers van het kader toe om op een makkelijk toegankelijke manier het kader naast de leermiddelen te leggen.  

Doorheen het project werden verschillende initiatieven opgezet om de praktische relevantie en gebruiksvriendelijkheid van het kader te optimaliseren. Ontwerpversies werden intensief besproken met de stuurgroep van het project en met een speciaal voor het project samengestelde kerngroep, bestaande uit leraren, pedagogisch begeleiders, lerarenopleiders, vertegenwoordigers van de educatieve uitgeverijen en andere ontwikkelaars van leermiddelen. Ook dhr. Luc De Man, voorzitter van de werkgroep die de oprichting van een Kwaliteitsalliantie rond leermiddelen voorbereidde, maakte actief deel uit van deze kerngroep. Op die manier werd afstemming tussen beide projecten bewaakt. Een kadering hoe huidig project en de Kwaliteitsalliantie zich tot elkaar verhouden, vindt u onderaan deze projectpagina.  

Tot slot werd binnen dit project in samenwerking met KU Leuven een beknopte literatuurstudie uitgevoerd met als doel een zicht te krijgen op de wetenschappelijke evidentie die beschikbaar is rond hoe principes en technieken m.b.t. het optimaal ondersteunen van effectief en efficiënt leren best in leermiddelen worden toegepast.